Farmasötik Açıdan Önemli Enantiyosaf Bileşiklerin Sentezinde Etkili Kiral Organokatalizörlerin Dizaynı
Hazırlayan: Murat Emrah Maviş, Aslı Özkan, Feray Aydoğan, Çiğdem Yolaçan
Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Kimya Bölümü
Asimetrik sentez son yıllarda sanayi ve araştırma dünyası için en ilgi çekici konulardan
biri haline gelmiştir. Bu konu, sadece bilim adamlarının araştırma alanı değil ayrıca
gelişmiş teknolojilerle yüksek değer tıbbi ilaçların ve kimyasal tarım ilaçlarının üretimi
için verimli bir sahadır.
Farmasötik açıdan baktığımızda, asimetrik sentezler çok önemlidir. Faydalı ilaçların
yarısından fazlasının enantiyomerik formda bulunduğu gözlenmektedir ve genellikle
bu enantiyomerlerden biri, o enantiyomerin ayna görüntüsünden daha etkilidir ve
reseptörle daha iyi uyum sağlamaktadır. Örneğin; metakolinin (parasempatomimetik
ilaç) S enantiyomeri, R enantiyomerinden 250 defa daha güçlüdür. Penisilamin, ketamin,
talidomid gibi kiral ilaçlar farmakolojik etkileri farklılık gösteren enantiyomerlerin
bilinen örneklerindendir.
Günümüzde, kiral ilaçların sayısı artarken asimetrik sentez ve etkili kiral ayırma
teknolojileri daha fazla önem kazanmaktadır. Asimetrik katalizörler, enzimatik
dönüşümler, metal katalizörlü reaksiyonlar organik sentez için en önemli araçtır ve
farmakolojik sanayide de önemi fazladır.
Asimetrik organokatalizörler, daha çok metal temelli prosedürlere alternatif bir metod
olarak tanınmaktadır. Bu katalizörler, geçiş metali ya da biyokatalizörler ile kıyaslandığı
zaman çok sayıda avantajı bulunmaktadır. Günümüzde, çevresel sorunlardan dolayı,
metalsiz kimyaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun sonucu olarak, organokatalizörler, çok
ılımlı ve basit reaksiyon şartları altında, organokatalizörün tekrar kullanımına olanak
sağlayarak ve yüksek enantiyoselektivitelerle organik reaksiyonları etkin bir şekilde
gerçekleştirecek bir yöntem olarak sürekli gelişmeye devam etmektedir.
Organik katalizörler arasında yer alan faz transfer katalizörleri ise organik sentezde
basit reaksiyon prosedürü, ılımlı reaksiyon koşulları, pahalı olmayan çevre dostu
belirteçler olmaları nedeniyle etkili bir yöntem haline gelmiştir, ayrıca; kompleks,
rasemik olmayan asimetrik merkezli moleküllerin oluşumuna olanak sağladığı
için başta ilaç sektörü olmak üzere boyada, polimerde ve sentetik kimya üretiminde
endüstriyel uygulamaları bulunmaktadır.
Bu nedenlerden dolayı, yapısal olarak iyi tasarlanmış katalizörlerin gelişimi, asimetrik
organik sentez ve özellikle ilaç etken maddelerinin enantiyosaf olarak elde edilmesinde
büyük önem taşımakta ve bu konuya ilgi her geçen gün daha da artmaktadır.