Bor Bileşikleri Çalışmaları
1- Sodyum Borhidrür Sentezi ve Üretimi
2- Elektroliz Yöntemiyle Sodyum Hidroksit ve Borik Asit Üretimi
Hazırlayan: Dr. Tahsin Bahar, Dr. Bahar Özmen Monkul, TÜBİTAK MAM Kimya Enstitüsü
Doç. Dr. İffet Yakar Elbeyli, Dr. Bahar Özmen Monkul
Proje Özeti:
Türkiye’nin dünyanın en büyük bor cevheri rezervlerine (%70) sahip olduğu bilinmektedir.
Türkiye’nin, sahip olduğu bor cevherleri zenginliğini katma değere dönüştürebilmesi
ve dünya bor pazarında sahip olduğu bu zenginliğe eşdeğer bir yere gelebilmesi için,
katma değeri yüksek, yaygın olarak büyük miktarlarda kullanılabilecek bor bileşikleri
üretimine geçmesi gereklidir. Bu nedenle bor bileşiklerinin değerlendirilmesi ile ilgili
çalışmalar Türkiye için kritik önem taşımaktadır. Burada, TÜBİTAK MAM’da çalışılmış
iki bor projesi hakkında bilgi verilecektir.
Birinci proje “Sodyum Borhidrür Sentezi ve Üretimi”dir (proje süresi 44 ay, 2004-
2008). Sodyum borhidrürün dünyadaki yıllık üretim hacmi 50-55 bin ton, ticari hacmi
ise 2 milyar ABD Doları olarak tahmin edilmektedir. Türkiye, dünya bor rezervlerinin
büyük bölümüne sahip olmasına rağmen sodyum borhidrür ticaretinden herhangi
bir pay almamaktadır. Bunun en önemli nedeni bugüne kadar Türkiye’nin sodyum
borhidrür üretim teknolojisine sahip olmamasıdır. Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü’nün
desteklediği bu proje ile TÜBİTAK MAM’da pilot ölçekte tesis kurulmuş, sodyum
borhidrür üretim teknolojisi geliştirilmiş ve sanayi ölçeğinde “know- how” ile sodyum
borhidrür üretim tesisi kurabilecek bilgi birikimi ve tecrübeye sahip olunmuştur.
Bir diğer proje, “Elektroliz Yöntemiyle Sodyum Hidroksit ve Borik Asit Üretimi
Uygulaması”dır. Bu proje, Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün desteği ile
başarı ile tamamlanmıştır (proje süresi 12 ay, 2009-2010). Ülkemizde sodyum hidroksit
üretilebilmekte (165.000 ton/yıl) fakat ihtiyaç duyulan yurt içi talep (495.000 ton/yıl)
yeterince karşılanamamaktadır. Projenin amacı membranlı elektroliz yöntemi ile
boraks pentahidrat gibi yerli kaynaklardan sodyum hidroksit ve düşük sülfatlı borik
asit üretimine yönelik laboratuvar çalışmalarının yapılarak, yeni membranların test
edilmesi ve proses fizibilitesinin güncellenmesidir.
Proje sonucunda, düşük sülfatlı borik asit (H3BO3) ürünü, sodyum hidroksit (NaOH,
% 10, 20 ve 30) ürünleri, laboratuvar ölçekli membranlı elektroliz sistemi, 1000 ton/yıl
borik asit kapasiteli pilot tesis tasarım bilgisi, 100.000 ton/yıl borik asit ve 33.300 ton/
yıl sodyum hidroksit üretim kapasiteli bir tesis için proses tasarım bilgisi ve fizibilite
raporları hazırlanmıştır. Çalışılan elektroliz prosesinin zehirli gaz ve katı atık çıktısı
olmaması nedeniyle çevre dostu nitelik taşımakta ve insan sağlığına zararlı etkisi
bulunmamaktadır.